Lang is gedacht dat Meike de Vlas de beste vrouw van de Elfstedentocht van 1963 was. Maar de geschiedenis moet worden herschreven. Annigje (Anny) van Dijk-Bajema stapte in Bartlehiem van het ijs, terwijl De Vlas met vele anderen in Vrouwbuurtstermolen door het Elfstedenbestuur van het ijs werd gehaald omdat het donker en te gevaarlijk werd. Voor zover we weten haalde geen enkele vrouw de eindstreep, maar de iconische tocht van ’63 heeft nu wel een nieuwe koningin.

Dit kwam aan het licht nadat er bij het Fries Film & Audio Archief (FFAA) een film van de Elfstedentocht van 1963 opdook. Het bleek te gaan om de oude Polygoon-film met Engels commentaar. Bij het bolwerk in Franeker zien we een toerrijdster afstempelen – in stijlvol wit en met een lange Scandinavische muts. Ze drinkt ook een warme kop thee of chocola. Het is nog licht en ze ziet er sterk en fit uit. De commentator merkt op: ‘Women take part in the tour as well as men, and their achievements belie the term the weaker sex.’ Wie is deze vrouw en hoe ver is ze gekomen, vroeg Syds Wiersma van het FFAA zich af. Hij nam contact op met Jessica Merkens, auteur van Op eigen houtje. De ongelooflijke verhalen van vrouwen in de Elfstedentocht (2023). Sietse de Vries uit Delft, één van Jessica’s lezers, stuurde haar toevallig foto’s van Anny van Dijk uit Hartwerd als de snelste vrouw van de tocht van 1956. Er was gelijkenis met de vrouw op de filmbeelden van 1963. Via dorpsbelang van Hartwerd zocht het FFAA contact met Anny’s dochter Anke van Dijk. Zij bevestigde dat de vrouw op de film bij Franeker haar moeder was.

‘Mijn moeder schaatste de Elfstedentocht van 1963 samen met mijn vader. Ze was een geweldige schaatsster, mijn vader trouwens ook. En ze hadden de tocht zeker uitgereden, vertelden ze ons later, maar mijn moeder gaf nog borstvoeding aan mijn jongere zusje Pep. Op de Feinsumervaart werd de stuwing zo hevig dat ze bij Bartlehiem niet verder kon. Rond haar borst werd de onderkleding nat en de moedermelk begon al te bevriezen. Het werd pijnlijk, koud en gevaarlijk. Ze moest van het ijs af. Bij boer Siebenga op de hoek van de Aldtsjerkstervaart werd ze warm ontvangen. Het was half zes ’s middags. Mijn vader Broer wilde nog door naar Dokkum en hij had de finish kunnen halen, maar besloot uiteindelijk toch bij mijn moeder te blijven.

’ Anke verwijst naar het boek De kâlde erfenis (2001) van auteur Hylke Speerstra. Die hoorde het verhaal uit Broer en Anny’s mond (pp. 170-174). Hij eindigt met de woorden van Broer: ‘Der is yn 1963 gjin frommeske safier kommen as Annigje.’ Eerder in het verhaal stamelt een Westfriese tuinder, een wedstrijdrijder die ze voorbij Feinsum inhalen: ‘U bent de eerste vrouw.’ De boodschap is duidelijk, Anny was de beste vrouw van de Elfstedentocht van 1963.

Het verhaal van Hylke Speerstra in De kâlde erfenis en het feit dat Anny ook de snelste vrouw van de tocht van 1956 was, ondersteunen de filmbeelden uit 1963 bij stempelpost Franeker. Dit alles maakt het zeer aannemelijk dat Anny van Dijk inderdaad Bartlehiem haalde en daarmee de koningin van de tocht van ’63 was.

DAG VAN DE ELFSTEDENTOCHT De Polygoonfilm met Engels commentaar zal op 15 januari worden vertoond op de jaarlijkse Dag van de Elfstedentocht. Anke en Pep van Dijk zullen daar over hun moeder worden geïnterviewd. https://friesscheepvaartmuseum.nl/elfstedentocht

Bekijk online de Polygoonfilm met Engels commentaar. Op 8:20 zien we Anny van Dijk bij de stempelpost in Franeker: https://www.youtube.com/watch?v=spmwhKc252Y

Bekijk hier de Polygoonfilm met Nederlands commentaar van Philip Bloemendal: https://www.youtube.com/watch?v=xcYP7YKPdTA